نرخ تورم یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که به سرعت افزایش (یا کاهش) سطح عمومی قیمت‌ها اشاره دارد. در این مقاله، به بررسی مفاهیم و نحوه محاسبه نرخ تورم پرداخته و به جزئیات مرتبط با شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) خواهیم پرداخت.
نرخ تورم چیست؟
نرخ تورم به معنای سرعت تغییرات قیمت‌ها در یک اقتصاد است که معمولاً با استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده اندازه‌گیری می‌شود. این نرخ به ما کمک می‌کند تا تغییرات قدرت خرید پول و وضعیت اقتصادی کشور را بهتر درک کنیم. برای اشنایی با تورم اقتصادی کلیک کنید
نحوه محاسبه نرخ تورم
برای محاسبه نرخ تورم، می‌توان از سه شاخص مختلف استفاده کرد. در ادامه، به تشریح روش محاسبه با استفاده از CPI و مفاهیم مرتبط خواهیم پرداخت.
الف) تعریف شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)
شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI، معیاری برای اندازه‌گیری هزینه زندگی و قیمت‌هاست. این شاخص نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت‌ها در خرده‌فروشی است و هزینه خرید یک سبد مشخص از کالاها و خدمات را نسبت به سال پایه نشان می‌دهد. برای مثال، آخرین سال پایه برای محاسبه CPI در ایران، سال ۱۴۰۰ است.
ب) سبد کالاها و خدمات در شاخص CPI ایران
ترکیب سبد کالاها و خدمات و وزن آنها در شاخص CPI در کشورهای مختلف متفاوت است. به عنوان مثال، ممکن است در یک کشور، درصد مواد غذایی و آشامیدنی ۱۵٪ باشد، در حالی که در کشوری دیگر ۳۰٪. این تفاوت‌ها بر نرخ تورم تأثیرگذارند و باید به آنها توجه کرد.
پ) تعریف تورم نقطه به نقطه
تورم نقطه به نقطه درصد تغییر شاخص قیمت در دو مقطع زمانی را نشان می‌دهد. برای مثال، اگر مرکز آمار اعلام کند که تورم نقطه‌ای در شهریور ۱۴۰۲ معادل 39.5 درصد است، به این معناست که خانوارها به طور میانگین 39.5 درصد بیشتر از شهریور ۱۴۰۱ برای خرید سبد کالاها هزینه کرده‌اند.
ت) تعریف تورم ماهانه
تورم ماهانه درصد تغییر شاخص قیمت نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد. برای مثال، اگر تورم ماهانه در شهریور ۱۴۰۲ معادل ۲٪ باشد، به معنای افزایش ۲٪ هزینه خانوارها برای همان سبد کالاها نسبت به تیرماه است.
ث) تعریف تورم سالانه
نرخ تورم سالانه درصد تغییر میانگین شاخص قیمت را در یک سال نشان می‌دهد. این نرخ هر ماه منتشر می‌شود و تغییر CPI در ماه جاری نسبت به ۱۲ ماه قبل را اندازه‌گیری می‌کند.
ج) فرمول محاسبه تورم
از فرمول زیر برای محاسبه تورم بر اساس CPI استفاده می‌شود”
چ) مثال محاسبه تورم
برای محاسبه نرخ تورم سالانه در شهریور ۱۴۰۲، می‌توان از داده‌های زیر استفاده کرد:
- CPI شهریور ۱۴۰۲: ۲۰۱.۷
- CPI شهریور ۱۴۰۱: ۱۴۴.۶
ح) فرمول محاسبه تورم سالانه
محاسبه تورم سالانه بر اساس عدد CPI در سال پایه انجام می‌شود. در حال حاضر، سال پایه در ایران ۱۴۰۰ و CPI آن معادل ۱۰۰ است.
خ) مثال محاسبه تورم سالانه
برای محاسبه نرخ تورم سالانه در سال ۱۴۰۱:
- CPI پایه: ۱۰۰
- میانگین CPI در سال ۱۴۰۱: ۱۴۵.۷۵
نرخ تورم و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) ابزاری است که تغییرات قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری در ایران را ارزیابی می‌کند. این شاخص به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین معیارها برای سنجش سطح عمومی قیمت‌ها و قدرت خرید پول داخلی محسوب می‌شود. نرخ تورم هر ماه از طریق درصد تغییر میانگین شاخص CPI در دوازده ماه منتهی به آن ماه در مقایسه با دوره مشابه سال قبل محاسبه می‌شود. اگر ماه مورد بررسی اسفند باشد، به آن نرخ تورم سالانه گفته می‌شود.
نرخ تورم و شاخص سالانه
| سال | شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی | نرخ تورم |
| نرخ تورم سال ۱۴۰۱ | ۶۴۰.۲۲۵ | ۴۶.۵ |
| ۱۴۰۰ | ۴۳۷.۰۴۲ | ۴۶.۲ |
| ۱۳۹۹ | ۲۹۸.۸۵۸ | ۴۷.۱ |
| ۱۳۹۸ | ۲۰۳.۱۵ | ۴۱.۲ |
| ۱۳۹۷ | ۱۴۳.۸۴۲ | ۳۱.۲ |
| ۱۳۹۶ | ۱۰۹.۶ | ۹.۶ |
| ۱۳۹۵ | ۱۰۰.۰ | ۹.۰ |
| ۱۳۹۴ | ۹۱.۷۱۴ | ۱۱.۹ |
| ۱۳۹۳ | ۸۱.۹۴۸ | ۱۵.۶ |
| ۱۳۹۲ | ۷۰.۹۱۶ | ۳۴.۷ |
| ۱۳۹۱ | ۵۲.۶۳۵ | ۳۰.۵ |
| ۱۳۹۰ | ۴۰.۳۲۱ | ۲۱.۵ |
| ۱۳۸۹ | ۳۳.۱۸۸ | ۱۲.۴ |
| ۱۳۸۸ | ۲۹.۵۲۷ | ۱۰.۸ |
| ۱۳۸۷ | ۲۶.۶۶ | ۲۵.۴ |
| ۱۳۸۶ | ۲۱.۲۶۵ | ۱۸.۴ |
| ۱۳۸۵ | ۱۷.۹۵۵ | ۱۱.۹ |
| ۱۳۸۴ | ۱۶.۰۴۸ | ۱۰.۴ |
| ۱۳۸۳ | ۱۴.۵۴۴ | ۱۵.۲ |
| ۱۳۸۲ | ۱۲.۶۲۴ | ۱۵.۶ |
| ۱۳۸۱ | ۱۰.۹۱۵ | ۱۵.۸ |
| ۱۳۸۰ | ۹.۴۲۷ | ۱۱.۴ |
| ۱۳۷۹ | ۸.۴۶۳ | ۱۲.۶ |
| ۱۳۷۸ | ۷.۵۱۶ | ۲۰.۱ |
| ۱۳۷۷ | ۶.۲۵۸ | ۱۸.۱ |
| ۱۳۷۶ | ۵.۲۹۸ | ۱۷.۳ |
| ۱۳۷۵ | ۴.۵۲ | ۲۳.۲ |
| ۱۳۷۴ | ۳.۶۶۵ | ۴۹.۴ |
| ۱۳۷۳ | ۲.۴۵۶ | ۳۵.۲ |
| ۱۳۷۲ | ۱.۸۱۴ | ۲۲.۹ |
| ۱۳۷۱ | ۱.۴۸ | ۲۴.۴ |
| ۱۳۷۰ | ۱.۱۸۹ | ۲۰.۷ |
| ۱۳۶۹ | ۰.۹۸۴ | ۹.۰ |
| ۱۳۶۸ | ۰.۹۰۳ | ۱۷.۴ |
| ۱۳۶۷ | ۰.۷۷ | ۲۸.۹ |
| ۱۳۶۶ | ۰.۵۹۷ | ۲۷.۷ |
| ۱۳۶۵ | ۰.۴۶۸ | ۲۳.۷ |
| ۱۳۶۴ | ۰.۳۷۹ | ۶.۹ |
| ۱۳۶۳ | ۰.۳۵۵ | ۱۰.۴ |
| ۱۳۶۲ | ۰.۳۱۹ | ۱۴.۸ |
| ۱۳۶۱ | ۰.۲۷۸ | ۱۹.۲ |
| ۱۳۶۰ | ۰.۲۳۴ | ۲۲.۸ |
| ۱۳۵۹ | ۰.۱۹ | ۲۳.۵ |
| ۱۳۵۸ | ۰.۱۵۳ | ۱۱.۴ |
| ۱۳۵۷ | ۰.۱۳۷ | ۱۰.۰ |
| ۱۳۵۶ | ۰.۱۲۵ | ۲۵.۱ |
| ۱۳۵۵ | ۰.۱۰۱ | ۱۶.۶ |
| ۱۳۵۴ | ۰.۰۸۵ | ۹.۹ |
| ۱۳۵۳ | ۰.۰۷۷ | ۱۵.۵ |
| ۱۳۵۲ | ۰.۰۶۹ | ۱۱.۲ |
| ۱۳۵۱ | ۰.۰۶ | ۶.۳ |
| ۱۳۵۰ | ۰.۰۵۶ | ۵.۵ |
| ۱۳۴۹ | ۰.۰۵۶ | ۱.۵ |
| ۱۳۴۸ | ۰.۰۵۲ | ۳.۶ |
| ۱۳۴۷ | ۰.۰۵۲ | ۱.۵ |
| ۱۳۴۶ | ۰.۰۵۲ | ۰.۸ |
| ۱۳۴۵ | ۰.۰۵۲ | ۰.۸ |
| ۱۳۴۴ | ۰.۰۵۲ | ۰.۳ |
| ۱۳۴۳ | ۰.۰۵۲ | ۴.۵ |
| ۱۳۴۲ | ۰.۰۴۸ | ۱.۰ |
| ۱۳۴۱ | ۰.۰۴۸ | ۰.۹ |
| ۱۳۴۰ | ۰.۰۴۸ | ۱.۶ |
| ۱۳۳۹ | ۰.۰۴۸ | ۷.۹ |
| ۱۳۳۸ | ۰.۰۴۴ | ۱۳.۰ |
| ۱۳۳۷ | ۰.۰۳۶ | ۱.۰ |
| ۱۳۳۶ | ۰.۰۳۶ | ۴.۴ |
| ۱۳۳۵ | ۰.۰۳۶ | ۸.۸ |
| ۱۳۳۴ | ۰.۰۳۲ | ۱.۷ |
| ۱۳۳۳ | ۰.۰۳۲ | ۱۵.۹ |
| ۱۳۳۲ | ۰.۰۲۸ | ۹.۲ |
| ۱۳۳۱ | ۰.۰۲۴ | ۷.۲ |
| ۱۳۳۰ | ۰.۰۲۴ | ۸.۳ |
| ۱۳۲۹ | ۰.۰۲ | -۱۷.۲ |
| ۱۳۲۸ | ۰.۰۲۸ | ۲.۳ |
| ۱۳۲۷ | ۰.۰۲۴ | ۱۱.۱ |
| ۱۳۲۶ | ۰.۰۲۴ | ۶.۶ |
| ۱۳۲۵ | ۰.۰۲ | -۱۱.۵ |
| ۱۳۲۴ | ۰.۰۲۴ | -۱۴.۴ |
| ۱۳۲۳ | ۰.۰۲۸ | ۲.۷ |
| ۱۳۲۲ | ۰.۰۲۸ | ۱۱۰.۵ |
| ۱۳۲۱ | ۰.۰۱۲ | ۹۶.۲ |
| ۱۳۲۰ | ۰.۰۰۸ | ۴۹.۵ |
| ۱۳۱۹ | ۰.۰۰۴ | ۱۳.۸ |
| ۱۳۱۸ | ۰.۰۰۴ | ۸.۰ |
| ۱۳۱۷ | ۰.۰۰۴ | ۸.۸ |
| ۱۳۱۶ | ۰.۰۰۴ | ۲۱.۲ |
| ۱۳۱۵ | ۰.۰۰۴ | -.- |
نتیجه‌گیری
نرخ تورم به عنوان یک شاخص کلیدی اقتصادی، تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، سیاست‌های مالی و زندگی روزمره مردم دارد. با درک بهتر این مفهوم و نحوه محاسبه آن، می‌توانیم تصویر بهتری از وضعیت اقتصادی کشور داشته باشیم و تصمیمات هوشمندانه‌تری اتخاذ کنیم.
